Powroźnik

     Dawna cerkiew greckokatolicka, obecnie świątynia Kościoła Rzymskokatolickiego pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła  jest jednym z najcenniejszych zabytków budownictwa drewnianego w Polsce. Świątynia jest budowlą zorientowaną, czyli zwróconą prezbiterium ku wschodowi, utworzoną w tzw. typie północno-zachodnim, charakterystycznym dla środkowej i zachodniej części osadnictwa łemkowskiego. Zbudowana została prawdopodobnie w 1604 r. Świadczy o tym zachowana na południowej ścianie inskrypcja „Mikola Kieroznicki An Dni 1604”. Istnieje też inna data powstania, wskazująca na rok 1643, ale prawdopodobnie wtedy cerkiew rozbudowano i dlatego w niektórych opracowaniach widnieje ta właśnie data.

     Świątynia posiada układ trójdzielny, jednonawowy w typie łemkowskim zachodnim. Jej poszczególne części posiadają właściwe dla tego typu budowli określenia: sanktuarium, nawa, babiniec i kruchta. Do sanktuarium przylega zakrystia, przyozdobiona cenną polichromią z 1607 roku. Sanktuarium – to miejsce, które inaczej można by nazwać prezbiterium, przy czym w liturgii greckokatolickiej posiada ono inny charakter w porównaniu ze specyfiką prezbiterium, znanego z kościołów rzymskokatolickich. Nawa – była miejscem modlitwy mężczyzn, zaś babiniec – przeznaczony dla kobiet. Kruchta była formą przedsionka, przy czym w przypadku cerkwi w Powroźniku przedsionek jest wkomponowany w wieżę. Jest to istotny szczegół, gdyż w większości drewnianych cerkwi łemkowskich rolę przedsionka pełnią małe przybudówki zwieńczone daszkiem.  W cerkwiach łemkowskich (również w Powroźniku) sanktuarium jest oddzielone od nawy i pozostałej części świątyni ikonostasem. Jest to przegroda obrazowa, która symbolicznie wskazuje na oddzielenie świata pozaziemskiego od ziemskiego. Ikonostas w Powroźniku powstał w I połowie XVIII w. i mimo rozcięcia i przesunięcia w głąb sanktuarium zachował się w całości. Górny rząd ikon zawieszony jest ponad wejściem do sanktuarium (jest to rząd Apostołów oraz medaliony przedstawiające Proroków i Ojców Kościoła, a po bokach obrazy świętych męczenników).

     W dolnej partii ikonostasu widnieją sceny z życia św. Jakuba.  Każda część cerkwi jest zwieńczona oddzielnym dachem. To też jest typowe dla cerkwi łemkowskich, stąd zwiedzający łemkowszczyznę z łatwością dostrzeże różnicę występującą pomiędzy typową świątynią rzymskokatolicką (najczęściej z jedną wieżą, ewentualnie z drugą małą wieżyczką) a świątynią greckokatolicką z wyraźnie wyodrębnionymi trzema wieżami. Wszystkie części cerkwi zostały pokryte gontem. Sposób pokrycia, wraz z miękkim przejściem i zakończeniem gontowych połaci sprawiają, że świątynia ta odznacza się  wyjątkowym urokiem. Wyposażenie cerkwi powroźnickiej, obok ikonostasu,  stanowi szereg ikon karpackich z XVII i XVIII w.. W ich skład wchodzą: „Chrystus Nauczający”, „Matka Boża Hodigitria” (wskazująca dłonią drogę – Chrystusa), „Sąd Ostateczny”, „Prorok Aaron”, „Św. Jakub Młodszy Apostoł”, „Wniebowstąpienie Pańskie”, Pieta. Spośród innych elementów cerkwi, uwagę przykuwa ambona z I połowy XVIII w., na której znajdują się wizerunki Chrystusa Pantokratora i czterech Ewangelistów. Niemal wszystkie ikony zostały poddane pracom konserwatorskim, dzięki czemu do dziś są świadectwem piękna sztuki cerkiewnej. Cała świątynia została poddana kompleksowej renowacji. Kapitalny remont zewnętrznej bryły świątyni został przeprowadzony w latach 1965-1966, zaś konserwację wystroju wnętrza, tzn. ikon, zabytkowych sprzętów i polichromii ściennej przeprowadzono w latach 1970 – 2000. Dzięki tym pracom obiekt jest zachowany w bardzo dobrym stanie i został wpisany w 2013 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.